Les 3 – Sociaal emotioneel leren in de praktijk

In deze proefles leer je meer over de vijf sociale en emotionele vaardigheden binnen de sociaal-emotionele ontwikkeling.

Wat zijn Social Skills eigenlijk?

De basis van sociaal emotioneel leren

Sociaal emotioneel leren is een belangrijk element van de pedagogische praktijk. In Nederland is Kees Overveld één van de bekende initiatiefnemers van deze vorm van leren, en heeft hier een grote bijdrage aan geleverd.

Sociaal emotioneel leren richt zich op het ontwikkelen van de competenties die individuen nodig hebben om effectief te begrijpen, beheren en uiten van emoties, doelgerichte relaties op te bouwen en verantwoordelijk te handelen. In deze les zullen we de psychologie hierachter verkennen, en daardoor beter begrijpen hoe dit kan worden toegepast in het werken met kinderen.

Sociale en emotionele vaardigheden zijn gebaseerd op vijf kerncompetenties:

1. zelfbewustzijn
2. zelfmanagement
3. sociaal bewustzijn
4. relatievaardigheden
5. verantwoordelijke besluitvorming

Zelfbewustzijn verwijst naar het vermogen om emoties en gedachten te herkennen en te begrijpen, evenals de invloed hiervan op gedrag. Zelfmanagement houdt in dat men emoties, gedachten en gedragingen effectief kan reguleren in verschillende situaties. Sociaal bewustzijn is het tonen van empathie, het begrijpen van sociale en ethische normen, en het waarderen van diversiteit. Relatievaardigheden omvatten het vermogen om gezonde en bevredigende relaties op te bouwen en te onderhouden, terwijl verantwoordelijke besluitvorming betrekking heeft op het maken van zorgvuldige en respectvolle keuzes over persoonlijk en sociaal gedrag.

---

Onderliggende psychologie

Sociaal emotioneel leren draait niet alleen om het leren van sociaal zijn of sociaal doen. Het draait om het begrijpen van onderliggende psychologische processen. Emotionele intelligentie speelt een grote rol in dit proces.

Emotionele intelligentie is het vermogen om je eigen emoties te herkennen, en andermans emoties te herkennen. Daarnaast kun je deze emoties begrijpen, en beheersen. Het blijkt dat een hoge emotionele intelligentie bijdraagt aan betere interpersoonlijke relaties, leerprestaties op school en psychologisch welzijn.

Empathie en spiegelneuronen zijn ook twee belangrijke elementen binnen sociaal emotioneel ontwikkelen.

Empathie is het vermogen om de emoties van anderen te begrijpen en te delen. De spiegelneuronen in ons brein spelen hierbij een belangrijke rol, omdat ze ons in staat stellen de emoties van anderen waar te nemen en te imiteren. Door empathie in de klas te bevorderen, kunnen leerlingen beter samenwerken en conflicten constructief oplossen.

Een andere belangrijke psychologische benadering is de cognitieve gedragsbenadering. Deze richt zich op de invloed van gedachten op emoties en gedrag. Het leren herkennen en veranderen van negatieve denkpatronen kan emotionele regulatie verbeteren. Cognitieve gedragstechnieken inzetten kan kinderen helpen bij het identificeren en veranderen van maladaptieve gedachten.

Wat zijn nu weer maladaptieve gedachten?
Maladaptieve gedachten zijn negatieve denkpatronen die een kind niet verder helpen om zijn problemen effectief op te lossen, of om te gaan met stressvolle situaties. Ze kunnen leiden tot ongezond gedrag en emotionele problemen. Deze gedachten zijn vaak irrationeel of onrealistisch. Dit soort gedachten verstoren het vermogen om adequaat te reageren op dagelijkse uitdagingen. Voorbeelden van maladaptieve gedachten zijn:

1. Alles-of-niets denken
   Dit is zwart-wit denken waarbij situaties als volledig goed of slecht worden gezien, zonder nuances.
   Bijvoorbeeld, “Als ik dit niet perfect doe, of geen 8 haal, dan ben ik een totale mislukking.”
   
2. Overgeneraliseren
   Hierbij wordt een enkel voorval als een algemeen patroon gezien.
   Bijvoorbeeld, “Ik heb een fout gemaakt tijdens mijn boekbespreking, dus ik ben altijd slecht in presenteren.”
   
3. Catastroferen
   Dit is het denken dat het ergste zal gebeuren, zelfs als de kans daarop klein is.
   Bijvoorbeeld, “Als ik een fout maak, zal niemand mij meer kiezen in zijn groepje.”
   
4. Persoonlijk nemen
   Een kind houdt zichzelf verantwoordelijk voor negatieve gebeurtenissen, zonder rekening te houden met andere factoren.
   Bijvoorbeeld, “Het regende op zaterdag, mijn voetbaldag, ik heb ook altijd pech.”

Het herkennen en veranderen van deze maladaptieve gedachten kan helpen bij het verbeteren van emotionele regulatie en het ontwikkelen van gezondere denkpatronen. Deze aanpak wordt vaak gebruikt in cognitieve gedragstherapie (CGT) om mensen te helpen hun gedachten te herstructureren en effectiever om te gaan met stress en uitdagingen.

---

Het goede voorbeeld

Kinderen zijn kopieermachines. Zij leren door te zien, na te doen en door te ervaren. Wanneer je kijkt naar de wetenschap daarachter volgen we de sociale cognitieve theorie van Albert Bandura. Deze theorie stelt dat mensen leren door observatie, imitatie en het modelleren van het gedrag van anderen. Professionals, docenten en ouders fungeren als rolmodellen door het gewenste gedrag te demonstreren (voor te doen) zodat kinderen dit kunnen nabootsen. Dit benadrukt het belang van positieve rolmodellen in het leren van sociaal en emotioneel gedrag.

Door deze psychologische principes te begrijpen en toe te passen, kunnen we effectief bijdragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen.